Chłop potęgą jest i basta!

110. rocznica Wystawy Włościańskiej Miechów 1903

Idea Wystaw

Idea wystaw przemysłowo-rolniczych zrodziła się w Anglii w okresie rewolucji przemysłowej pod koniec XVIII wieku. W celu przybliżenia nowinek technologicznych szerszemu gronu społeczeństwa rozpoczęto publikowanie czasopism o tematyce technicznej, prezentujących najnowsze wynalazki z różnych gałęzi przemysłu. W ślad za publikacjami gazetowymi, postanowiono organizować wystawy, na których w sposób namacalny prezentowano najnowsze zdobycze techniki. Pierwszą tego typu wystawę zorganizowano pod auspicjami brytyjskiego towarzystwa „Society for the approbation of the Arts, Manufactures and Commerce” (Towarzystwo wspierania Sztuki, Przedsiębiorczości i Handlu) już w roku 1756.

Z czasem wystawy stały się tak powszechne, że nawet niepokoje polityczne związane z rewolucją francuską oraz wojnami napoleońskimi nie zagroziły idei wystaw. We Francji w tym okresie urządzono szereg ekspozycji, począwszy od roku 1798. Kolejne wystawy miały miejsce w roku 1801, 1806 oraz po upadku Napoleona i restauracji dynastii Burbonów w 1819, 1834, 1849.

W połowie wieku XIX zrodziła się idea wystawy powszechnej. Anglicy postanowili zorganizować wystawę światową w Londynie w roku 1851. Do miasta nad Tamizą ściągnęło przeszło 17 000 wystawców z różnych krajów „Starego Kontynentu”, a odwiedziło ją ok. 6 mln ludzi. Wystawę uświetniła pionierska konstrukcja Crystal Palace (Kryształowego Pałacu), niezachowanego do dziś budynku wykonanego w całości ze szkła i stalowych prefabrykatów.

Pałac Kryształowy. 
(Widok ogólny z Water Temple. Autor Philip H. Delamotte. Londyn 1854.)

Anglicy i Francuzi naprzemiennie organizowali wystawy światowe, z których każda kolejna przewyższała przepychem i ogromem poprzednią. Anglia w 1862, a Francja w 1867 roku za czasów Napoleona III. Wystawa paryska stała się wizytówką propagandową rządu i świadectwem odrodzonej potęgi państwa francuskiego. Za przykładem dwóch mocarstw inne państwa ówczesnej epoki organizują podobne pokazy, ale na mniejszą skalę.

Na ziemiach polskich bardzo wcześnie podjęto stosowne działania mające na celu propagowanie idei wystaw. W Warszawie na mocy rozporządzenia namiestnika carskiego zorganizowano w 1819 roku wystawę prezentującą wyroby przemysłowe i wytwory sztuk pięknych. Impreza powtarzała się, co dwa lata do roku 1828. Po przerwie spowodowanej zmianą rządu w Królestwie Polskim, ideę periodycznych pokazów wznowiono w 1840 roku. Zorganizowano dwie wystawy w Warszawie w roku 1841 i 1845. Na mocy nowego prawa ze stycznia 1848 roku, postanowiono aranżować wystawy państwowe, które miały odbywać się w Petersburgu, Moskwie i Warszawie. Stopniowo inicjatywa organizowania wystaw przeszła w ręce prywatne.

Ratusz miasta Warszawa w którym odbywały się wystawy wytwórczości.
(Litografia F. Dietricha. Ze zbiorów Instytutu Sztuki PAN)

W Królestwie Polskim urządzono w r. 1859 w Lublinie, a następnie w 1860 r. w Łowiczu wystawę agrarną, na której zaprezentowano nowe gatunki płodów rolnych i wytwory rzemiosła ludowego. W Warszawie wystawę rolniczo-przemysłową w 1874 i w roku 1885. Otwierano również specjalistyczne wystawy skupiające się na konkretnych gałęziach przemysłu. Wystawy wyrobów kucharskich, środków higieny, rzemiosła, nowych ras zwierząt hodowlanych i inne. W wystawach wzięły udział, oprócz Warszawy takie miasta jak Łódź, Sosnowiec i wiele pomniejszych. W Galicji, korzystającej z szerokiej autonomii jaką gwarantował rząd austriacki, zorganizowano wielkie przedsięwzięcia wystawowe w 1877 i 1894 r. we Lwowie i w 1887 w Krakowie.

Na początku XX wieku zorganizowano serii wystaw w Ciechanowie w 1907 r., Lipnie i Lublinie 1908 r. Apogeum idei wystawienniczej była Wystawa Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie w 1909 roku, która swoim rozmachem przyćmiła wszystkie pozostałe organizowane na ziemiach polskich i była największym tego typu wydarzeniem pokazowym przed I wojną światową.