Piękno ukryte w jedwabnej materii. Tkaniny z kolekcji bożogrobców.
Na wystawie stałej prezentowane są najcenniejsze tkaniny i szaty liturgiczne przez stulecia gromadzone w klasztornym skarbcu bożogrobców. Kolekcja tkanin składa się z blisko 200 zabytkowych tekstyliów powstałych na przestrzeni kilku stuleci w słynnych ośrodkach europejskich, zwłaszcza włoskich i francuskich, w których wyrabiano kosztowne, luksusowe aksamity i jedwabie. Najstarsze tkaniny o proweniencji wschodniej pochodzą z XVI–XVII w.
Tkaniny wschodnie
Jednym z najcenniejszych zabytków jest ornat czerwony wykonany z tkaniny perskiej, której deseń tworzy charakterystyczny motyw wygiętej łodygi, od której odrastają poprzecznie ułożone kwiaty tulipana, wyzębione liście oraz niewielkie główki goździka. Z tkaniny tureckiej o złoto-purpurowo-błękitnej barwie wykonano komplet szat składający się z ornatu, stuły i manipularza. Komplet ten zaprezentowano w rekonstrukcji stroju biskupiego. Stanowi on przykład drogocennej tureckiej tkaniny, w której odnajdujemy charakterystyczne dla wschodniego wzornictwa motywy w postaci owalnych ostro zakończonych pól z kwiatem goździka.
Tkaniny włoskie
Szczególne miejsce w kolekcji bożogrobców zajmują tkaniny włoskie, zwłaszcza XVII-wieczne aksamity, reprezentujące barokowe zamiłowanie do przepychu i splendoru. Szczególne miejsce wśród nich zajmuje zespół szat liturgicznych, składający się z ornatu, stuły, kapy i dwóch dalmatyk, datowany na II ćwierć XVII w. Szaty wykonane zostały z zielonego, wzorzystego aksamitu strzyżonego i pętelkowego, co pozwoliło na uzyskanie kontrastów nadających tkaninie charakterystyczny deseń. Wzór charakteryzuje się delikatnym, linearnym rysunkiem w formie arabeskowych motywów, wśród których odnajdujemy zbliżone do akantu liście, owoce granatu oraz niewielkie rozetki, tulipany i jagody.
Tkaniny francuskie
Większość prezentowanych na wystawie tkanin pochodzi z ośrodków francuskich. Są to przede wszystkim XVIII-wieczne atłasy, tafty, rypsy i mory jedwabne, w dużej części zdobione techniką broszowania przypominającą haft.
W XVIII w. francuski przemysł tekstylny przodował w Europie w produkcji jedwabiu. Francuskie techniki tkackie i wzornictwo naśladowane były niemalże przez wszystkie manufaktury, a tkaniny pochodzące z ich warsztatów cieszyły się dużym powodzeniem, między innymi w Polsce.
Tkaniny francuskie charakteryzowały się rozmaitym układem kompozycji i stylizacją motywów. Wśród prezentowanych na wystawie ornatów możemy zapoznać się m.in. z wzornictwem charakterystycznym dla lat 20. XVIII w., w którym widać wyraźne inspiracje koronkarstwem, a także z nieco późniejszymi tkaninami dekorowanymi dużymi, naturalistycznymi kwiatami, czy też panującymi powszechnie w II połowie stulecia rzutami drobnych kwiatowych wzorów i bukietów oraz falistej wici.
Pięknie prezentuje się komplet szat złożony z ornatu, dalmatyki i welonu na kielich mszalny wykonany z wzorzystego, bladoróżowego adamaszku, którego deseń ukształtowany został w formie koronkowego tła. Wzór tkaniny dodatkowo podkreśla broszowany srebrną nicią ornament roślinny.
Na uwagę zasługują też tkaniny dekorowane dużymi kwiatami, które modne stały się za sprawą słynnego francuskiego desenisty Jeana Revela (1684–1751). Ten charakterystyczny sposób dekoracji tkanin był wynikiem studiów nad roślinami egzotycznymi, do których przyczynili się francuscy rysownicy z pasją oddający się studiowaniu natury w zakładanych w tym czasie ogrodach.
Reprezentatywnym przykładem tkanin pochodzących z II połowy stulecia jest ornat różowy z około 1760 r. wykonany z jedwabnego atłasu, w którym wzór dekoracyjny koronkowo-roślinny występuje w postaci pionowo ułożonych wstęg, pomiędzy którymi znajdują się drobne jaśminowe gałązki.
Hafty
Na szczególną uwagę zasługują prezentowane na wystawie hafty, reprezentujące polskie rzemiosło artystyczne, w znacznej mierze pochodzące z warsztatów krakowskich.
Ambicje donatorów, zmierzające do składania w darach kunsztownie wykonanych szat, sprawiły, że w XVII w. niezwykle popularny stał się plastyczny haft wypukły, często ograniczany do najbardziej reprezentatywnych części szat, jak na przykład kolumn ornatów. Charakterystyczną cechą haftów reliefowych było wykorzystanie nici jedwabnych owijanych metalową blaszką wykonaną ze złota lub srebra, co nadawało tak dekorowanym tkaninom niezwykłego splendoru i blasku. Do hafciarskiej dekoracji szat liturgicznych używano też drogocennych pereł, kamieni szlachetnych lub imitujących je farbowanych szkiełek, emalii czy korali.
Szczególnie pięknie prezentuje się dekorowana perłami, cekinami i bajorkiem infuła należąca do kardynała Jana Lipskiego z około 1740 r. W miechowskiej kolekcji znajduje się też wiele przykładów haftu postaciowego, dekorującego drobne paramenty liturgiczne, takie jak welony na kielich mszalny, palki kielichowe czy bursy.
Interesującą dekorację ma bursa w całości zasnuta srebrno-złotym haftem figuralno-ornamentalnym, w którego kompozycji umieszczono postać św. Augustyna w szatach pontyfikalnych. Partie twarzy świętego wykonano farbami olejnymi.
W wieku XVIII w polskim wytwórstwie haftów zapanował ostatecznie haft płaski, barwny i cieniowany. Przeważały motywy kwiatowe, często w formie bukietów przewiązanych wstęgami. Przykładem tej dekoracji jest welon na kielich mszalny, wykonany z białego atłasu zdobionego barwnym haftem ornamentalnym w postaci wici roślinnej, kwiatów tulipana i piwonii.
Wystawę uzupełnia galeria portretów bożogrobców oraz paramentów liturgicznych ze skarbca Miechowitów.
